Projekt dobrych praktyk

1. który zrodził się podczas dyskusji podsumowującejII Forum Pełnomocników w sprawie Dobrych praktyk w Poznaniu w dniu 5 marca 2017 roku,
2. został następnie przedyskutowany w ramach Komisji ds. Wyrównywania Szans Edukacyjnych przy KRASP w dniu 24 marca 2017 roku,
3. a także przedstawiony i przedyskutowanyw ramach X KDIw Krakowie w dniu 3 kwietnia 2017 roku.

Preambuła
Od wielu lat na polskich uczelniach podejmowane były działania mające na celu wsparcie studentów z niepełnosprawnościami. Działania te, choć przyjmowały postać wsparcia zorganizowanego w coraz bardziej profesjonalny sposób, noszą jednak ślady indywidualnych rozwiązań wprowadzonych przez konkretne uczelnie. Od 2007 roku, kiedy zgodnie z ustawą o szkolnictwie wyższym, uczelnie zaczęły otrzymywać dotację na organizacjęedukacji wyrównującej szanse młodzieży niepełnosprawnej, formy wsparcia zaczęły przyjmować coraz bardziej ujednoliconą postać. Jedną z przyczyn tego stanu rzeczy był prosty fakt braku odpowiednich przepisów wykonawczych do ustawy, jasno informujących, na co można wykorzystać otrzymywaną dotację. Z tego też powodu uczelnie nie będąc pewne wybierały te działania, które prowadzone były już w innych uczelniach. Druga z przyczyn, związana nierozerwalnie z pierwszą, wiązała się z faktem, iż część uczelni rozpoczynającadopiero w tym czasie pierwsze działania starała się naśladować te, której już od lat podejmowały tę działalność. Z czasem więc zaczął się kształtować coraz wyraźniej polski katalog form wsparcia prezentowany przy okazji różnych konferencji czy spotkań. Warto jednak zauważyć, że ów rozłożony na lata proces rozwoju edukacji wspierającej spowodował, iż mamy w naszym kraju do czynienia z „różnymi prędkościami", co oznacza, z bardzo zróżnicowanym poziomem owego wsparcia. Są uczelnie, które od lat prowadząc działalność na polu wyrównywania szans edukacyjnych osób z niepełnosprawnością, osiągnęły profesjonalny poziom świadczonych form wsparcia przy jednoczesnymurozmaiconym i zróżnicowanym zakresieusług, ale też są uczelnie, które niedawno podjęły tę działalność, dlatego są dopiero na początku tej fascynującej, choć nie da się ukryć, że bardzo trudnej drogi.

Biorąc pod uwagę zarówno aspekt historyczny, jak i aktualny stan bardzo zróżnicowanych poziomów wsparcia na polskich uczelniach uważamy, iż nadszedł już czas, abyśmy w pełni świadomie rozpoczęli w naszym kraju budowanie polskiego modelu wsparcia edukacyjnego studentów z niepełnosprawnością. Brak wsparcia finansowego przed 2007 r. oraz brak przepisów wykonawczych mówiących o możliwości wykorzystania dotacji spowodował, iż niektóre z uczelni we własnym zakresie stworzyły interesujące rozwiązania, budując tym samym charakterystyczny dla własnej uczelni model wsparcia studentów z niepełnosprawnością. W ramach tych działań powstało wiele ciekawych i profesjonalnych form wsparcia, co niewątpliwie możnadzisiaj uznać za istotne osiągnięcie szkolnictwa polskiego w zakresie wyrównywania szans edukacyjnych studentów z niepełnosprawnością,pozostające, co niezwykle ważne, w zgodzie z ratyfikowaną przez Polskę w 2012r. Konwencją ONZ o Prawach Osób Niepełnosprawnych.

Nie chcąc, z jednej strony, osłabiać owej niezwykle cennej siły kreatywnegoducha poszczególnych uczelni, ale z drugiej strony mając świadomość istnienia „wielu prędkości", czyli zróżnicowanego stopnia zaawansowania, uznaliśmy w ramach Komisji ds. Wyrównywania Szans Edukacyjnych powołanej przy KRASP za celowe stworzenie kata logu dobrych praktyk, który będzie pierwszym krokiem na drodze do zbudowania polskiego modelu wparcia edukacyjnego studentów z niepełnosprawnością. Jednakże chcielibyśmy, aby katalog dobrych praktyk nie stałsię zamkniętą listą, a wręcz przeciwnie, aby kolejne dobre praktyki nadal rodziły się w naszych uczelniach ibyły inspirowane przez osoby bezpośrednio podejmujące odpowiednie działania na uczelniach, a nie przez osoby wobec tego świata zewnętrzne i reprezentujące podejście jedynie administracyjnei nie zawsze posiadające dobre rozeznanie w realiach akademickich. Mając jednak świadomość wspomnianych „różnych prędkości" proponujemy podział zebranych praktyk na trzy poziomy:

bazowy, standardowy, ponadstandardowy.

Poziom bazowy powinien mieć, naszym zdaniem, charakter obligatoryjny, bowiem -jak uważamy - nie sposób zejść dzisiaj poniżej zaprezentowanych tu zadań, jeśli uczelnia rzeczywiście myśli o podjęciu aktywności na rzecz wsparcia studentów z niepełnosprawnością, a tym bardziej ma być w tym zakresie wspomagana finansowo ze środków publicznych. Poziom ten został przygotowany w oparciu o bogate doświadczenia uczelni dziś najbardziej zaawansowanych, a które właśnie od takich działań rozpoczynały.

Poziom standardowy należy traktować jako poziom, do którego powinny zmierzać wszystkie uczelnie już od jakiegoś czasu działające na polu wsparcia edukacyjnego. Lista praktyk tu zaprezentowanych zostałaprzygotowana w oparciu o doświadczenia uczelni wspierających dziś największe grupy studentów.

Poziom ponadstandardowy prezentuje natomiast najciekawsze przykłady indywidualnie wdrażanych form wsparcia, podejmowanych wniektórych polskich uczelniach, wyznaczając tym samym kierunek przyszłych działań, mających doprowadzić do zbudowania polskiego modelu wparcia.

Prezentacja dobrych praktyk w podziale na trzy poziomy,w intencji swojej,nie ma służyć stworzeniu narzędzia oceny, ani tym bardziej trywialnego podziału na lepszych i gorszych,ale jedynie oddolnemu budowaniu polskiego modelu wsparcia edukacyjnego poprzez samo-organizację i samo-regulację naszego środowiska. Stanowi jednocześnie swoistego rodzaju analizę stanu istniejącego, będąc bowiem zdaniem relacji z tego, co już osiągnęliśmy. Dlatego też zakładamy, iż zaprezentowany poniżej katalog będzie z czasem ewoluował wraz ze zmianami zachodzącymi na polskich uczelniach, a do jego rozbudowywania zapraszamy wszystkie uczelnie.

I Poziom wsparcia bazowy

1. Powołanie osoby, zajmującej się studentami z niepełnosprawnościami.
   • Pierwszym zadaniem,związanym ze wsparciem studentów z niepełno sprawnościami powinno być powołanie przez władze uczelni specjalnie dedykowanej do tego zadania osoby. Funkcję tęmoże pełnićosoba, którabędzie miaławpisane w zakresie swoich obowiązków zadanie polegające na wsparciu studentów z niepełnosprawnością. Istotnym jest,by posiadała podstawową wiedzę w tym zakresie.
2. Stworzenie realnej możliwości kontaktu studenta z osobą zajmującą się wsparciem studentów z niepełnosprawnością.
   • Niezwykleważne jest, aby do kandydatów oraz studentów z niepełno sprawnościami docierał jasny komunikat o osobie pełniącej taką funkcję(konieczna jest odpowiednia informacja na stronie internetowej uczelni), ale także,by kontakt z tą osobą był łatwy do zrealizowania w praktyce.
3. Przygotowanie pełnej i czytelnej informacji o dostępnych dla studenta formach wsparcia.
   • Osobaodpowiedzialna za wsparcie studentów z niepełnosprawnościami powinna przygotować klarowną ofertę wsparcia dla studentów i zapewnić odpowiedni przepływ informacjio tej ofercie.Do podstawowych form wsparciapowinno się na tym etapie zaliczyć m.in.:przedłużenie czasu pisania egzaminu/zaliczeń, adaptacje materiałów dydaktycznych, informowanie wykładowców o potrzebach studenta (za jego zgodą),przesyłanie prezentacji w wersji elektronicznej, udzielanie informacji o formach pomocy materialnej (stypendium specjalne, programy PFRON oraz samorządowe itp.). Oferta powinna być promowana przy pomocy różnorodnych kanałów komunikacyjnych dostępnych dla studentów (m.in.:strona internetowaz podstawowymi informacjami, ulotki, plakaty, spotkania ze studentami, dyżury).
4. Uznanie za zasadę zagwarantowania wysokiego poziomu kształcenia, zgodnie z ogólnie przyjętymi standardami akademickimi.
   • Poziom merytoryczny kształcenia studentów z niepełnosprawnościami nie powinien odbiegać od poziomu kształcenia studentów pełnosprawnych.
5. Przygotowanie form wsparcia oraz procedur ich udzielania.
   • Należy dążyć do tego, aby wypracowane formy wsparcia zostały zapisane w regulaminie studiów lub innym dokumencie uczelni.
6. Gromadzenie i przechowywanie informacji o liczbie studentów z niepełnosprawnościami.
   • Uczelnia powinna posiadać aktualną listę studentów zniepełnosprawnościami wraz z orzeczeniami o stopniuniepełnosprawności. Dane powinny być przechowywane zgodnie z przepisami,w tym o ochronie danych osobowych.

II Poziom wsparcia standardowy

1. Powołanie jednostki organizacyjnej (np. Biuro ds. Osób Niepełnosprawnych (BON)).
   • Wraz ze wzrostem liczby studentów z niepełnosprawnością należy podjąć działania na rzecz powołana jednostki organizacyjnej zajmującej się coraz bardziej sprofesjonalizowanymi formami wsparcia. Jednostka ta powinna zostać wpisana w strukturę organizacyjną uczelni.
2. Stworzenie modelu współpracy powstałej jednostki organizacyjnej ze studentami z niepełnosprawnościami.
   • Pracownicy powstałej jednostki organizacyjnej powinni aktywnie współpracować ze studentami z niepełnosprawnościami, wsłuchując się w ich potrzeby oraz konsultując z nimi działania mające na celu wdrożenie racjonalnychusprawnień.
3. Zaplanowanie i wdrożenie systemu szkoleń dla pracowników uczelni oraz studentów.
   • Zwiększanie świadomości członków wspólnoty akademickiej (pracowników i studentów) jest jednąz najbardziej efektywnych praktyk ułatwiających wdrożenie różnorodnych form wsparcia studentów z niepełnosprawnością. Szkolenia i warsztaty powinny być zróżnicowane i dotyczyć różnego typu niepełnosprawności oraz prezentacji różnych form wsparcia studentówz niepełnosprawnością w procesie kształcenia.
4. Systematyczne udostępnianie przestrzeni i infrastruktury uczelni dla potrzeb studentów z różnymi rodzajami niepełnosprawności.
   • Uczelnia powinna systematycznie dostosowywać przestrzeń i infrastrukturę uczelni do potrzeb studentów z niepełnosprawnością ruchu (np. poprzez dostępność architektoniczną),z niepełnosprawnościąwzroku (np. poprzez oznakowaniasal w alfabecie brajlaczy instalowanie windz informacją głosową), z niepełnosprawnością słuchu (np. poprzez zakładanie pętli indukcyjnych w salach). Bez podjęcia powyższych działań nie można mówić o pełnej realizacji prawa do studiowania. Każda uczelnia powinna zatem dołożyć starań, aby tę dostępność z roku na rok powiększać.
5. Udostępnienie akademików dla potrzeb studentów z niepełnosprawnościami.
   • Wakademikach powinny zostać przygotowane zgodnie ze standardami uniwersalnego projektowaniapokoje dla osób z niepełnosprawnością ruchu oraz z innymi rodzajami niepełnosprawności.
6. Wprowadzenie usługi asystenta edukacyjnego.
   • Wraz z rozwojem Biura ds. ON oraz poszerzaniem oferty wsparcia należy rozważyć wprowadzenie usługi asystenta edukacyjnego.W zakresie obowiązków asystenta powinno znaleźć się m.in.: tworzenie notatek oraz pomoc w kwestiachadministracyjnych na uczelni.Asystentura edukacyjna to wsparcie nie tylko dla studentów z niepełnosprawnością ruchu, ale również z niepełnosprawnością wzroku, słuchu lub innymi rodzajami,w zależności od indywidualnych potrzeb studenta.
7. Wprowadzenie usługi tłumacza języka migowego.
   • Dla studentów nie(do)słyszących,znających język migowy, wskazane jest zapewnienie dostępności treści przekazywanychpodczas zajęć poprzez wprowadzenie usługi tłumacza języka migowego. W niektórych przypadkach tłumacza języka migowego możnazastąpić przez asystenta edukacyjnego.
8. Adaptowanie materiałów dydaktycznych.
   • Przystosowanie materiałów dydaktycznych m.in.: notatek, książek, podręczników, ćwiczeń dla potrzeb studentów niepełno sprawnościami wiąże się z koniecznością ich zapisania w postaci czarnodruku lub utrwalenia w dostępnej wersji elektronicznej. Materiały powinny być przygotowane profesjonalnie i zawsze pod kątem potrzeb studenta, ale o ile to możliwe powinny być dostępnedla większej grupy studentów, np. zarówno dla osób słabowidzących,jak i osób niewidomych korzystających z syntezatora mowy. Adaptacja możewiązać się także ze stworzeniemmożliwościsamodzielnego opracowania i przygotowania materiałów dydaktycznych przez samych studentów, np. skanowania, kserowania, drukowania do formatu A3.
9. Wprowadzenie lektoratów z języków obcych w formie alternatywnej.
   • Lektoraty z języków obcych powinny być prowadzone w formie dostosowanej dla studentów z różnymi niepełno sprawnościami, głównie słuchu iwzroku oraz osób z problemami komunikacyjnymi.
10. Wprowadzenie zajęć z wychowania fizycznego w formie alternatywnej.
    • Zajęcia z wychowania fizycznego powinny być zorganizowane w takiej formie,aby student mógł w nich uczestniczyć, niezależnie od swojej niepełnosprawności.
11. Przystosowanie stanowisk komputerowych.
    • Organizacja takich stanowisk powinna uwzględniać potrzeby osób z różnymi niepełnosprawnościami (wyposażenie w specjalistyczne oprogramowanie oraz urządzenia peryferyjne). Stanowiska można zorganizować m.in.: w bibliotece lub w specjalnej sali komputerowej.
12. Zapewnienie dostępnej informacji elektronicznej.
    • Wszelkie publikowane materiały w formie elektronicznej powinny być dostępne zgodnie ze standardem WCAG 2.0. Materiały filmowe zamieszczane na stronie dedykowanej studentom z niepełnosprawnościami powinny mieć dołączoną ścieżkę z audiodeskrypcją i napisy. Zdjęcia, grafiki i wykresy powinny być uzupełnione opisem alternatywnym. Dotyczy to również kursów e-learningowych. Treści na stronie internetowej mogą także być przetłumaczone na język migowy

III Poziom wsparcia ponadstandardowy

1. Stworzenie możliwości do powstania Zrzeszenia Studentów Niepełnosprawnych.
   • Studenci działający w ramach ZSN uzyskają nie tylko większą możliwość reprezentowania interesów środowiska, ale także dzięki powołaniu swojej organizacji mają możliwość utworzenia systemu wzajemnego wsparcia.
2. Udział studentów z niepełnosprawnościami w organizacjach studenckich, kołach naukowych itp.
   • Studenci z niepełnosprawnościami powinni mieć zagwarantowany dostęp do działalności w organizacjach studenckich i kołach naukowych itp. w stopniu równym z pozostałymi studentami.
3. Wspieranie procesu aktywizacji zawodowej.
   • W miarę możliwości należy zagwarantować wsparcie w aktywizacji zawodowej poprzez m.in.: rozpowszechnianie ofert pracy, prowadzenie projektów, udzielanie pomocy w uzyskaniu praktyki/stażu oraz poprzez prowadzenie specjalistycznych szkoleń.
4. Prowadzenie profilaktyki zdrowia psychicznego.
   • Doraźne wsparcie psychologicznemoże być realizowane poprzez m.in.: zatrudnienie psychologana stałe lub w miarę pojawiających się potrzeb, poprzez działania związane z profilaktyką zdrowia psychicznego i psychoedukacją oraz poprzez informowanie o możliwych formach pomocy instytucjonalnej.
5. Wspieranie studentów bez orzeczeń.
   • Wsparciem mogą być objęci także studenciprzewlekle chorzy, z nagłymi urazami, dysleksją, kryzysami psychicznymi itp. Pomoc powinna być udzielana w zakresie niegenerującym kosztów. Jeśli uczelnia dysponuje własnymi środkamiwsparcie może być realizowane w szerszym zakresie.
6. Udział w pracach legislacyjnych.
   • Podejmowanie działańmających na celu sformułowanie i popularyzacjęprawnych aspektów wsparcia studentów z niepełnosprawnościami.
7. Stworzenie pracowni tyfloinformatycznej.
   • W miarę potrzeb i możliwości można utworzyć specjalne stanowisko (stanowiska) komputerowe z profesjonalnym sprzętem oraz oprogramowaniem wspierającym adaptację materiałów do potrzeb studentów z niepełnosprawnością wzroku.
8. Utworzenie lektoratu języka polskiego dla osób niesłyszących.
   • Język polski dla osób niesłyszących jest językiem obcym, jego naukę można zaliczyć jakonaukę dodatkowego języka.
9. Zorganizowanie transportu.
   • W miarę możliwości uczelnia może zorganizować transport, w szczególności dla studentów z niepełnosprawnością ruchu.

Uwaga końcowa.
Niezależnie od poziomu wsparcia w uczelniach powinny być prowadzone działania świadomościowo-edukacyjne dla pracowników oraz studentów uczelni na temat praw i potrzeb osób z niepełnosprawnościami.