SAVOIR-VIVRE GłUCHYCH
DrukujO niesłyszeniu słów kilka
Wśród nas żyją osoby z problemami słuchu. Jest ich ponad 6 mln, z czego niemal 900 tys. ma poważny uszczerbek słuchu, a około 45-50 tysięcy jest całkowicie głuchych. Spośród osób głuchych można wyróżnić:
- osoby, które nie słyszą od urodzenia w wyniku uwarunkowań genetycznych bądź komplikacji okołoporodowych,
- osoby, które utraciły słuch we wczesnym dzieciństwie np. na skutek choroby,
- osoby, które straciły słuch w życiu dorosłym.
Osoby niesłyszące różni poziom niedosłuchu: od lekkiego aż po głęboki. Dobrze być tego świadomym, gdyż wiele osób słyszących nadal myśli, że niesłyszący nie słyszą nic. A prawda jest taka, że nierzadko osoby te są w stanie odbierać głośniejsze dźwięki np. sygnał jadącej karetki, niemniej jednak odbierane przez nich dźwięki są trochę zniekształcone i mniej wyraźne. Problemem dla nich jest rozumienie mowy. Nawet w przypadku niewielkiego ubytku słuchu dochodzi do zaburzenia pracy układu słuchowego. Informacje słuchowe płynące do mózgu są ograniczone. Mózg „nie potrafi" z uzyskanych informacji wyfiltrować interesującego nas sygnału. Objawia się to nie tyle pogorszeniem słyszenia, co brakiem zrozumiałości mowy.
Osoby słabosłyszące/niedosłyszące, czyli takie, których ubytek słuchu nie jest głęboki korzystają z różnego rodzaju urządzeń wspomagających słyszenie: aparatów słuchowych, systemów FM, bądź implantów ślimakowych. Dzięki nim mogą w miarę sprawnie funkcjonować w społeczeństwie. I tutaj znowu należy uważać, aby nie dać wiary kolejnemu mitowi, jakim jest przekonanie, że osoba niedosłysząca po założeniu aparatu bądź zaimplantowaniu zaczyna normalnie słyszeć. Jest to nieprawda. Ponadto, szacuje się, że w Polsce 80% osób niedosłyszących nie nosi aparatów słuchowych. Jedni źle się z nimi czują, innych na nie nie stać. Innym rodzajem urządzenia wspomagającym słyszenie jest pętla indukcyjna instalowana w miejscach publicznych, np. w aulach na uczelniach. Pętla eliminuje zakłócenia i szumy zewnętrzne pozwalając na odbiór czystego, wyraźnego dźwięku przez aparat słuchowy.
Podstawową barierą, na jaką napotykają osoby niesłyszące jest bariera komunikacyjna. Nawet jeśli osoba taka nauczyła się dobrze mowy i jej wypowiedzi są zrozumiałe, to jednak sama może mieć problem z odbiorem komunikatu. Często osoby te w komunikacji wspierają się czytaniem z ruchu warg. Dlatego tak ważne jest zwrócenie się w kierunku osoby niesłyszącej w trakcie mówienia, nie zakrywanie ust, nie żucie gumy. Osoby te mogą też być narażone na wykluczenie społeczne, gdyż z racji niedosłuchu kontakt i pozyskiwanie informacji z otoczenia jest w ich przypadku ograniczony, nie w pełni dostępny.
Dla osób głuchych od urodzenia język polski jest tak naprawdę drugim językiem. Forma foniczna języka polskiego jest im niedostępna, chociaż wielu głuchych żmudnie uczy się mowy w gabinetach logopedycznych z większymi lub mniejszymi sukcesami. Ponadto głusi mają trudności w opanowaniu pisemnej formy języka polskiego ze względu na jego skomplikowaną gramatykę. Z tego względu często popełniają błędy leksykalno-gramatyczne podobne do tych jakie popełniają obcokrajowcy uczący się naszego języka. Pierwszym językiem głuchych jest język migowy, gdyż ten mogą przyswoić naturalnie poprzez akwizycję i tym posługują się na co dzień. Głusi korzystają z usług tłumacza języka migowego np. u lekarza, na studiach, w urzędzie, czy w innych mniej lub bardziej oficjalnych sytuacjach.
Często można spotkać się z pisownią słowa Głuchy przez duże „G". Głusi pisani przez duże „G" tworzą mniejszość kulturowo-językową ze swoim językiem (w Polsce Polskim Językiem Migowym), bogatą historią, regułami zachowania. Głuchy pisany przez duże „G" oznacza zawsze przynależność do Kultury Głuchych. Przynależności tej nie definiuje stopień utraty słuchu, a poczucie tożsamości, że jest się Głuchym, bycia dumnym z tego faktu, akceptowania go. Głusi nie uważają się za niepełnosprawnych i nie chcą być tak postrzegani przez słyszącą część społeczeństwa. Symbolami Głuchych są motyl (gdyż podobnie jak Głusi nie posiada zmysłu słuchu i świat odbiera wzrokiem) oraz kolor turkusowy oznaczający zaufanie, nadzieję i wiarę w siebie i innych ludzi.
Savoir-vivre Głuchych
Savoir-vivre to znajomość obowiązujących zwyczajów, form towarzyskich i reguł grzeczności obowiązujących w danej grupie.
Część zachowań akceptowanych społecznie jest wspólna dla Głuchych i słyszących. Istnieją jednak zachowania specyficzne dla grupy Głuchych i o nich będzie poniżej.
I. Reguły zachowań towarzyskich
1. Nawiązanie komunikacji
W języku migowym konieczne jest nawiązanie kontaktu wzrokowego między rozmówcami. Bez tego komunikacja nie będzie możliwa. Ale uwaga! Krzyk w tym nie pomoże, gdyż osoba Głucha nas nie usłyszy. Zatem jak z nią ten kontakt nawiązać? Przedstawiamy kilka możliwości:
Formalne sposoby nawiązania komunikacji:
1) Machanie
Gdy osoba Głucha stoi w pewnej odległości od nas, a chcemy ją zawołać, machamy ręką
w jej kierunku ruchem pionowym dłoni, a nie poprzecznym przypominającym machanie na pożegnanie (ruch nadgarstka góra-dół).
2) Klepanie
Jeśli osoba Głucha stoi do nas odwrócona plecami lub stoi bokiem, a chcielibyśmy nawiązać
z nią kontakt można to zrobić poprzez lekkie poklepanie jej w okolicy ramienia, co zwróci jej uwagę.
Ważne!!! Uderzenie w inne miejsce ciała niż obszar rąk lub ramion rozmówcy np. w okolice karku, pleców, głowy, nóg jest niestosowne.
3) Uderzanie w stół
Jeśli osoba Głucha je posiłek, w celu zwrócenia jej uwagi, nie powinniśmy klepać jej po ramieniu (grozi to np. wylaniem przez nią zupy). Poprawnym zachowaniem jest stukanie w stół otwartą dłonią. Ta metoda, dzięki drganiom przenoszonym przez powierzchnię, jest skuteczna dla przywołania większej grupy osób siedzących przy jednym stole.
4) Miganie światłem
Włączamy i wyłączamy światło. Świetny sposób na zwrócenie uwagi ludzi rozproszonych w dużej sali np. podczas zebrania czy konferencji.
5) Proszenie innej osoby o zawołanie
Jest to bardzo dobry sposób, jeśli osoba Głucha znajduje się w pewnej odległości od nas i nie jest możliwe nawiązanie kontaktu wzrokowego poprzez np. pomachanie ręką. Wtedy można zwrócić się do osoby stojącej bliżej, jeśli udało się pochwycić jej spojrzenie i poprosić o zwrócenie uwagi osobie, z którą chcemy nawiązać kontakt.
Nieformalne sposoby nawiązania komunikacji obowiązujące wśród znajomych
1) Rzucanie czymś lekkim
Rzucanie w oddalonego od nas rozmówcę lekkim przedmiotem (np. poduszką, papierkiem zwiniętym w kulkę). Rzucać należy jednak lekko celując w dolną część ciała
(w żadnym wypadku w twarz) i tylko do osób, które znamy. Nie ma mowy o rzucaniu w nauczyciela, dyrektora czy osobę nam obcą.
2) Sygnał telefoniczny
Gdy osoba Głucha jest na innym piętrze, albo choćby w innym pokoju i wie, co oznacza taki sygnał telefoniczny w komórce, można go zastosować w celu zawołania tej osoby.
3) Tupanie
Ten sposób, dzięki przenoszonym drganiom przez podłogę, pozwala przywołać grupę osób znajdujących się w danym pomieszczeniu.
2. Elementy mogące przerwać komunikację:
1) Przyczyny zewnętrzne
Jeśli zobaczysz migających ze sobą Głuchych staraj się nie przechodzić między nimi, gdyż przechodząca między rozmówcami inna osoba powoduje chwilowe zerwanie kontaktu wzrokowego, a tym samym przerwanie komunikacji. Jeśli w pomieszczeniu jest bardzo ciasno i nie ma możliwości ominięcia rozmawiających ze sobą Głuchych, można przejść między nimi. Należy to zrobić szybkim i zdecydowanym krokiem, bez zatrzymywania i bez pochylania głowy.
2) Przerywanie kontaktu wzrokowego
Zajmowanie wzroku inną czynnością (np. pisaniem, czytaniem) podczas rozmowy jest niedopuszczalne. Bez kontaktu wzrokowego nie ma komunikacji w języku migowym. Osoby zaczynające naukę migowego mogą to łatwo przetestować. Wystarczy, że podczas gdy Głuchy nauczyciel miga jakąś informację zaczną coś notować na kartce. Po ponownym skierowaniu wzroku na nauczyciela nie będą wiedzieć co w tym czasie migał i mogą zgubić sens wypowiedzi. Nie jest możliwe bowiem jednoczesne odczytywanie przekazu osoby migającej i jego notowanie!
3) Patrzenie na ręce migającego
Śledzenie wzrokiem dłoni partnera rozmowy, zamiast patrzenia mu w oczy to częsty błąd popełniany szczególnie przez osoby zaczynające naukę języka migowego. Warto pamiętać o tym, że ręce migającego nie niosą całego przekazu. To oczy i twarz (mimika) w ogromnej mierze nadają znaczenie gramatyczne i decydują o sensie wypowiedzi.
II. Reguły komunikacji językowej
W PJM istnieje kilka specjalnych reguł charakterystycznych dla kultury Głuchych:
1. Smacznego - znak ten zazwyczaj pokazuje się dwoma palcami stykającymi się na policzku. Jednak chcąc życzyć smacznego osobom Głuchym siedzącym przy stole stuka się dwukrotnie kostkami zamkniętej dłoni w stół.
2. Brawa - oklaski. Choć tradycyjne bicie braw jest jak najbardziej zrozumiałe dla Głuchych, w sytuacji nagradzania występu osoby Głuchej zwyczajne oklaski zostają zastąpione oklaskami „wizualnymi". Unosi się wtedy ręce, rozcapierza palce i kręci rękami, jakby chciało się wkręcić żarówkę. Takie brawa pozwalają osobie Głuchej na odebranie komunikatu, a nam na wyrażenie zadowolenia z jej występu. Poza tym robią niesamowite wrażenie szczególnie podczas dużych zebrań czy konferencji.
III. Kilka przydatnych uwag
Na koniec porcja przydatnych uwag, abyśmy już w pełni swobodni mogli nawiązać kontakt z osobą Głuchą:
1. Jeśli osoba Głucha podejdzie do nas czy to na uczelni czy na ulicy i zacznie coś mówić, ale nie jesteśmy w stanie jej zrozumieć poprośmy o napisanie, tego co mówi na kartce. Jak to zrobić? Wystarczy na dłoni wykonać gest pisania. Możemy też poprosić osobę o powtórzenie tego, co powiedziała.
2. Jeżeli z osobą Głuchą obecny jest tłumacz języka migowego, należy zwracać się do osoby głuchej, a nie do tłumacza.
3. Jeśli osoba Głucha nie zrozumie jakiejś treści i prosi o powtórzenie nie należy powiedzieć tego jeszcze raz dużo głośniej, bo i tak nie usłyszy. Należy informację powtórzyć mówiąc wyraźnie z zachowaniem normalnego tempa wypowiedzi i nie zakrywając ust. Należy pamiętać, aby cały czas zachowywać kontakt wzrokowy (patrzeć na rozmówcę).
4. Widząc osoby Głuche migające na ulicy, w autobusie, na przystanku czy w innym publicznym miejscu nie gapimy się na nie. Nawet, jeśli jesteśmy w trakcie nauki PJM i chcemy tylko podpatrzeć rozmowę, aby sprawdzić, czy jesteśmy w stanie coś zrozumieć. Jeśli koniecznie chcemy obserwować rozmowę należy podejść i zapytać o zgodę, chociaż i tak może wytworzyć się sztuczna sytuacja.
5. Osoby Głuche używają Polskiego Języka Migowego, natomiast wiele osób słyszących uczy się Systemu Językowo - Migowego. Głusi zdając sobie z tego sprawę często zaczynają upraszczać migowy np. starając się głośniej i wyraźniej wypowiadać polskie słowa czy stosować szyk zdania polskiego (obowiązującego w SJM).
6. Nie wolno wyśmiewać osób Głuchych czy uczących się migowego podczas migania.
7. Głusi nie mają w zwyczaju zwracać się do nowo poznanych osób per pan/pani. Od razu przechodzą na ty. Swobodnie tykają się już na pierwszej rozmowie. Nie mają problemu z przestrzenią prywatną, to dla nich całkowicie naturalne.
8. Jeśli chcemy zapytać o przyczyny głuchoty danej osoby, po prostu to zróbmy. Osoby Głuche nie są ze szkła i nic się nie stanie, gdy takie pytanie zadamy.
Źródło:
2. Referat Małgorzaty Bielak nt. „Savoir-vivre u Głuchych",
3. Romanowska P., Rzeźniczak D., Garncarek M. (2011). Migaj migiem, Studio koloru, Łódź
4. Raport Biura Prasowego Kongresu Kobiet Warszawa, 06.06.2011 r.
5. Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego; http://www.firr.org.pl/
6. http://www.abcd.edu.pl/
7. http://www.petleindukcyjne.pl/
8. http://pzg.org.pl/
